EVCARA MAKAMI HAKKINDA GÖRÜŞLERİM
Evcârâ makamı; konservatuardaki derslerimde olsun, konser çalışmalarımda olsun, her zaman dikkatimi çekmiş ve mevcut tarifleri tam anlamı ile tatminkâr bulmamışımdır. Bilinen tariflerin hemen hemen hepsinde Evcârâ makamı, Hicâz Zirgüle dizisinin Irak perdesindeki şeddi olarak belirtilmiştir. Zirgüleli Hicâz makamından klasik repertuarımızda ancak bir iki eser bulunduğu için, şahsen Zirgüleli Hicaz’ı makam olarak değil, Hicâz âilesine mensup bir dizi olarak düşünmekteyim.
Dr. Suphi Ezgi, Evcârâ makamını iki nev’i olarak tarif etmiştir.Birincisi Irak perdesi üzerine nakledilmiş Zirgüleli Hicaz dizisinin tiz durağına, Eviç dizisinin(Segah’ın Eviç’te şeddi) büyük bir kısmının ilavesiyle vucuda gelmiştir. İkincisi ise, Şehnâz makamının Irak perdesi üzerindeki şeddidir.İkinci nev’iye göre; Hicâz Zirgüle’ye ilâve olarak Hicâz âilesinin diğer fertlerinden biri olan, Hicâz Hümâyun’un da târife katıldığı anlaşılmaktadır.
Fikret Kutluğ arkadaşım ise Evcara makamını; nim hicaz perdesi üzerinde kurulu, Hicaz Hümayun makamına Irak perdesi üzerinde kurulu Zirgüleli Hicaz beşlisinin eklenmesiyle hasıl olmuştur şeklinde tariflemiştir.
Çok değerli dostum tarihçi ve müzikolog Yılmaz Öztuna ise, Hicâz Zirgüle’nin, Irak perdesindeki şeddinden söz etmiş ve Hicâzkâr makamının yarım ton pes’te kalan şeklidir diye nitelemiştir.
Büyük müzikolog Hüseyin Sadettin Arel ise Evcara makamını, Hicaz Zirgüle dizisinin Irak perdesi üzerine şeddi olarak tarif etmiştir.
İsmail Hakkı Özkan’da Evcara makamını, Hicaz Zirgüle dizisinin Irak perdesine şeddi ve üst durak olan Eviç perdesinde Segah veya Müstear geçkilerinin ilavesinden bahsederek araştırmalarının sonunda Evcara makamını şed makam olarak değil, bileşik makam şeklinde nitelemiştir.
Bilindiği gibi makam târifleri ve yorumları için elimizdeki en önemli kaynaklar, o makama âit Mevlevi Âyinleri, Kârlar, birinci ve ikinci Besteler, Ağır Semâîler ve Yürük Semâî’lerden oluşan takımlardır.
Kanaâtimce Küçük Mehmet Ağa’nın Evcârâ takımı, bu makamın târifi ve izâhı için en önemli kaynak sayılmalıdır. Nitekim Küçük Mehmet Ağa, ikinci bestenin zemininde aşağıdaki mısralarla, yaptığı eserin özüne işâret etmiştir:
Kamet-i mevzûnu kim bir mısra-i bercestedir
Evc-yâ Şehnâz usûlünde miyânı bestedir
Bu takımın her iki bestesinin meyânlarında ise, Hicâz âilesinin ana dizisi olan, esas Hicâz makamındaki geçkiler yapılmaktadır. Bu iki eserde, Irak üzerindeki Hicâz beşlisinin dördüncü derecesi olan Segâh perdesinde Rast geçkisi yer almakta olup, buna bağlı olarak, meydana gelen Rast beşlisinin üçüncü derecesi, (Arel sisteminde olmayan) üç komalık Re diyeze denk gelmektedir. Üstelik bu perde üzerinde, yarım ses yedenli Segâh geçkisi yapılmaktadır.
Özetle; Evcârâ makamında bestelediği dört eserle klasik repertuarının öncülerinden sayılan Küçük Mehmet Ağa, Evcârâ makamında Hicâz âilesinin bütün fertlerini kullanmıştır. Klasik müzik repertuarımızda baştan aşağıya kadar saf Hicâz Zirgüle şeddi olan eserler de bulunmaktadır. Mesela Şakir Ağa’nın Evcârâ makamındaki şarkısı: “Efsûn okur uşşâkına ol gamze-i cadu” ve Hacı Faik Bey’in Evcârâ makamındaki: “Aldı elden gülşenibad-ı hazan” şarkısında olduğu gibi.
Bu iki şarkı, saf HicâzZirgüle’nin Irak perdesi üzerindeki şedleridir.
Sonuç olarak madem ki HicâzZirgüle’nin bileşik veya şedleri olan diğer bütün makamlarda, (Şehnâz, Hicâzkâr, ZirgüleliSûznâk, Suzidil, Şedd-i Arabân vb. gibi) Hicâz âilesinin diğer fertlerine geçkiler nasıl mümkünse, aynı durum Evcârâ için de geçerli sayılmalı düşüncesindeyim. Küçük Mehmet Ağa’nın Evcârâ takımı, bu hususu açıkça ispatlamaktadır.
1950’li yıllardan beri devam eden mûsıki hayatımda, esas itibâriyle bu kanaâte varmıştım. Devlet Konservatuarı’ndaki Yüksek Lisans ve Doktora derslerimde müzik analizi konusunu işlerken, Evcârâ makamı izâhında bu husûsu da bahis konusu yapıyordum.
3. Selim tarafından terkip edildiği ifâde edilen Evcârâ makamını; Küçük Mehmet Ağa, Dilhayat Kalfa, Dede Efendi, Şâkir Ağa ve diğer bestekârlar yaratıcı dehâlarıyla donatmışlardır.
Sayın müzik araştırmacıları, müzisyenler ve sevgili dostlarım;
Yukarıda bahsi geçen Evcârâ makamındaki dört klasik eserin notaları, her portede mukayese imkânı vermek üzere, alt alta gelecek şekilde; Irak, Dügâh ve Rast perdeleri üzerinde yazılarak, Türk müziği klasiklerinin 50. Fasikülünde yayımlanacaktır. Bu dört eser; Dügah perdesi üzerinde(Şehnaz gibi), Rast perdesi üzerinde(Hicazkar gibi) yazıldığında Arel-Ezgi sistemindeki mevcut arıza işaretlerimiz, hiçbir zorluk çıkarmaksızın yeterli olmaktadır. Ancak Evcara’da Segah perdesi üzerindeki Rast beşlisi yapılırken 3.derece 3 komalık bir arızaya ihtiyaç göstermektedir. Arel sisteminde böyle bir aralığın bulunmayışı bu eserlerin icrasını zorlaştırmakta olup, nispeten daha az icra edilmeleri bu sebeplemidir diye düşünülebilir. Ancak şahsen Konservatuar icra heyeti’nde, Radyo Klasik Türk Müziği Korosu’nda ve Devlet Korosu’nda kanun ve tanbur gibi perdeli saz icracılarımız bu konuya çözüm bulmaya yönelerek, hal yoluna gitmişlerdir.
Evcârâ makamı hakkındaki görüşlerimi sayın Müzisyen Dostlarıma, uzun yıllarını bu soylu sanatımıza adamış bir emektarı olarak arz etmeye çalıştım.
Bütün Dostları saygı ve sevgilerimle selamlıyorum efendim.
Prof. Dr. Nevzat Atlığ